Aktualności Brzeg

Skąd wzięły się tajemnicze przecięcia na jednym z portali w kościele św. Mikołaja w Brzegu?

27 października 2022
przegladbrzeski
363 komentarze

Zwiedzając i podziwiając zabytki, bardzo często zwraca się uwagę na ich ogólny kształt. Dopiero przy większym skupieniu, jeśli jest na nie czas, dostrzega się szczegóły, które na pierwszy rzut oka umykają. A jak to wygląda w przypadku historycznych obiektów, które widzi się codziennie, obok których się mieszka? Czy wydają się one tak dobrze znane, że na ich szczegóły nie zwraca się uwagi? Ciekawe więc, czy mieszkańcy Brzegu zauważyli, że jeden z portali wejściowych do kościoła św. Mikołaja jest poprzecinany?

Portal wejściowy z około 1420 roku do kościoła św. Mikołaja w Brzegu od strony północnej. Na czerwono zaznaczona lokalizacja podłużnych przecięć.

Wydawać by się mogło, że wykonane w portalu z piaskowca podłużne przecięcia to efekt erozji lub celowy zabieg kamieniarzy sprzed kilkuset lat. Prawda jest jednak inna. Aby poznać ich genezę, należy postarać się zrozumieć dawny świat.

Kilkaset lat temu religijność wśród europejskiego społeczeństwa znacząco różniła się od współczesnej, a przejawem tego były obrzędy i rytuały, które z dzisiejszej perspektywy mogą wydawać się pozbawione sensu lub nawet być zabawne. Pamiątki dawnych tradycji można do dziś odnaleźć w wielu wiekowych obiektach. Jedną z takich pamiątek są podłużne przecięcia znajdujące się przy wejściach do średniowiecznych kościołów w całej Europie.

Podłużne przecięcia w portalu wejściowym do kościoła św. Mikołaja w Brzegu.

Przecięcia wykonane na portalach lub murach świątyni to pozostałość po obrzędzie ostrzenia mieczy. Dawniej uważano, że biała broń, która zostanie naostrzona o ściany kościoła stanie się w pewien sposób szczególnie uświęcona i będzie lepiej ochraniać posiadającego ją rycerza lub szlachcica. W czasie wykonywania rytuału właściciel broni mógł wypowiadać specjalną formułkę, aby nadać mu pewnego sacrum.

Obrzęd ten wykonywany był w średniowieczu najczęściej w okresie Wielkiej Nocy lub podczas innych wiosennych dni, ale nie wiadomo skąd dokładnie się wywodził. W ciągu stuleci zwyczaj ten został również przejęty przez rzemieślników, którzy w ten sposób ostrzyli swoje noże. W dodatku portale wykonane z piaskowca idealnie się do tego obrzędu nadawały, ponieważ ten materiał znakomicie ostrzy szable i miecze.

Podłużne przecięcia w portalu wejściowym do kościoła św. Mikołaja w Brzegu.

Z dzisiejszej perspektywy wydawać by się mogło, że ostrzenie mieczy o ściany tak ważnego obiektu religijnego jest dewastacją, a nawet profanacją. Jednak, jak widać, dawniej do tego typu praktyk podchodzono w całkiem inny sposób. Najważniejsza w tym przypadku była sfera duchowa przejawiająca się w związku między wykorzystywanym w obrzędzie przedmiotem a uświęconymi ścianami miejsca kultu. Te niepozorne podłużne przecięcia na portalu wejściowym do kościoła św. Mikołaja są więc dziś niemym symbolem dawnych praktyk, obrzędów i zwyczajów, tak bardzo odległych dla nas, współczesnych.

Marek Pyzowski

Dwie sceny z Kodeksu Lubińskiego (1353) przedstawiające bitwę pod Legnicą (1241) stoczoną między wojskami księcia Henryka II Pobożnego a oddziałami mongolskimi dowodzonymi przez Bajdara i Kajdana. To właśnie przed walką z niewiernymi średniowieczni, chrześcijańscy rycerze mogli dokonać obrzędu ostrzenia mieczy w celu uzyskania specjalnej łaski i pomyślności.

363 thoughts on “Skąd wzięły się tajemnicze przecięcia na jednym z portali w kościele św. Mikołaja w Brzegu?”

  1. Woher stammen die geheimnisvollen Kerben an einem Portal der Nikolaikirche in Brieg?
    Wer Altertümer betrachtet und sie bewundert, der lässt sich leicht von ihrem Aussehen schlechthin fesseln. Erst bei näherem Betrachten fallen Einzelheiten ins Auge, auf die man vorher nicht geachtet hatte. Dies gilt ganz besonders für Objekte, die man täglich sieht und die sich in unmittelbarer Nachbarschaft befinden. Um so erstaunlicher ist es, dass Brieger Bürgern dennoch diese Kerben an einem Portal der Nikolaikirche aufgefallen sind.

    Bild 1: Das Nordportal der Brieger Nikolaikirche von etwa 1420. Die roten Linien bezeichnen die Kerben.

    Man könnte annehmen, dass die Kerben ein Ergebnis von Erosion wären oder dass der Steinmetz sie vor Jahrhunderten absichtlich geschaffen hätte. Dies trifft aber nicht zu. Wenn man es verstehen will, muss man sich in die Welt des Mittelalters zurückversetzen.
    Vor Jahrhunderten unterschied sich die Form der Religiosität in Europa wesentlich von der heutigen. Daraus leiteten sich Rituale und Bräuche ab, die heute verwundern oder die sogar lächerlich wirken können. Das lässt sich an zahlreichen Objekten beobachten. Eins davon sind Kerben an Portalen mittelalterlicher Kirchen in ganz Europa.

    Bild 2: Kerben an einem Portal der Nikolaikirche in Brieg
    Die Kerben an den Portalen oder Kirchenmauern gehen auf den Brauch zurück Schwerter daran zu schleifen. Es herrschte der Aberglaube, dass eine an einer Kirchenmauer geschärfte blanke Waffe ihren Besitzer – Ritter oder Edelmann – in besonderer Weise beschützen möge. Zusätzlich konnte er dieses Ritual mit einem Gebet versehen und bevorzugt in der Osternacht oder ganz allgemein im Frühling ausführen. Woher der Brauch kommt, ist nicht bekannt. Er hat sich aber durch die Jahrhunderte erhalten, denn auch die Handwerker schliffen ihre Messer gern auf diese Weise. Und Sandstein, der Baustoff der Portale, eignete sich dafür ganz vorzüglich.

    Bild 4: Kerben an einem Portal der Nikolaikirche in Brieg

    Aus heutiger Perspektive erscheint dieses Schleifen der Säbel und Messer an einem Kirchenportal eher als Verwüstung oder als Entweihung. Doch früher sah man das nicht so. Wichtig war das spirituelle Moment in der Verbindung des Brauchs und den geheiligten Mauern der Kultstätte. So sind die unscheinbaren Kerben an der Nikolaikirche stumme Zeugen alter Bräuche, Riten und Praktiken – uns kommen sie heute vor wie aus einer fernen Vergangenheit.
    Text: Marek Pyzowski
    Übersetzung: Volker Pfeiffer

    Bild 5: Zwei Miniaturen aus dem Schlackenwerther Kodex von 1353, die die Schlacht bei Wahlstatt 1241 zeigen. Das Heer Herzog Heinrichs II (genannt „der Fromme“) kämpfte hier gegen die Mongolen unter Batu Khan. Die mittelalterlichen christlichen Ritter könnten vor dieser Schlacht ihre Schwerter auf diese Weise geschärft haben, um ganz besondere Gnade und Wohlergehen zu erflehen.

    Odpowiedz

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *