Historia twierdzy Brzeg. Prawdziwa gratka dla miłośników historii

W sprzedaży pojawiła się właśnie piąta książka wydana przez Fundację Pamięci Historycznej Ziemi Brzeskiej – „Historia twierdzy Brzeg” autorstwa Marcina Wrzeciono. Publikacja licząca sobie aż 540 stron to prawdziwa gratka nie tylko dla miłośników tematyki militarnej, ale także dla każdego, kto interesuje się niezwykle bogatą historią Brzegu.

Nasze miasto, z uwagi na swoje położenie nad Odrą, stanowiło ważny element obronności Śląska, ale jedynie w XVI, XVII i w początkach XVIII wieku, do czasu przejęcia go przez Prusy. Rządzący Śląskiem Habsburgowie, ale także piastowscy książęta, nie szczędzili wówczas sił i środków finansowych na budowę nowych umocnień i modernizację tych już istniejących.

„Historia twierdzy Brzeg” opowiada przede wszystkim o trzech najważniejszych oblężeniach Brzegu. W pierwszej kolejności autor przedstawia szczegółowo oblężenie szwedzkie z roku 1642, które okazało się zwycięskie dla obrońców miasta.

Następnie przenosimy się do wieku XVIII, czyli początków Wojen Śląskich i tragicznego w skutkach oblężenia z roku 1741, podczas którego bardzo ucierpiał m.in. brzeski zamek. Co ciekawe ten fragment historii nie został zaprezentowany jedynie na podstawie dokumentów urzędowych i wojskowych, ale również pamiętników i wspomnień osób (zarówno żołnierzy, jak i cywilów), które brały udział w tych wydarzeniach po obu stronach konfliktu.

Ostatnie oblężenie, bardzo krótkie, miało miejsce w 1807 roku. Brzeg, oblegany przez wojska bawarskie, poddał się po kilku dniach, chociaż teoretycznie mógł się bronić znacznie dłużej. Nie było jednak woli walki, a pruskie twierdze poddawały się wówczas jedna po drugiej.

Na podstawie tych właśnie trzech oblężeń zobaczyć można, jak tryby wielkiej historii Europy odbiły się na losach niewielkiego miasta Brzeg. W tle tych wydarzeń widzimy bowiem Wojnę Trzydziestoletnią, Wojny Śląskie i Wojny Napoleońskie, a także konflikty wielkich rodów, które przez wieki rozgrywały zaciętą partię na szachownicy Starego Kontynentu.

Tematem brzeskiej twierdzy bastionowej interesuję się od trzydziestu lat – mówi Marcin Wrzeciono, autor książki. Moimi pierwszymi źródłami były książki wypożyczane z biblioteki, m.in. opracowanie z lat 40. dotyczące jednak wcześniejszego okresu niż ten poruszony w mojej publikacji. Wielkiej zmiany w kwestii dostępu do źródeł dokonał oczywiście internet. Wiele zbiorów zostało zdigitalizowanych, dzięki czemu można do nich łatwiej dotrzeć. Ja od 43 lat mieszkam w Niemczech. Dzięki temu, że znam dobrze ten język i pracowałem dawniej jako tłumacz, nie sprawiało mi większego problemu dotarcie do publikacji niemieckojęzycznych i przełożenie ich na język polski.

Owe źródła, niezbędne do rzetelnego przygotowania „Historii twierdzy Brzeg”, odnajdywane były w różnych miejscach – przede wszystkim w archiwach w Berlinie i Wiedniu, ale kilka interesujących planów twierdzy udało się znaleźć również w Skandynawii.

W Polsce najwięcej materiałów zgromadziło archiwum we Wrocławiu, biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego oraz archiwum w Opolu. Wiele ciekawych informacji udało się też pozyskać z brzeskiego Muzeum Piastów Śląskich.

W Opolu przeglądaliśmy razem z Marcinem stosy dokumentów, których prawdopodobnie nikt nie czytał od 300 lub 400 lat – wspomina Walerian Twardzik, wydawca „Historii twierdzy Brzeg” i prezes Fundacji Pamięci Historycznej Ziemi Brzeskiej. Zależało nam bardzo na tym, żeby dotrzeć do relacji świadków tamtych wydarzeń, zrozumieć jak to wszystko wyglądało zarówno po stronie obrońców twierdzy, jak i tych, którzy próbowali ją zdobyć. To jest wspaniałe uczucie, gdy przegląda się tak stare dokumenty, bo człowiek zdaje sobie sprawę, że przemawiają do niego wieki historii.

Warto w tym miejscu podkreślić, że Fundacja założona przez Waleriana Twardzika, od samego początku swojego istnienia zajmuje się wydawaniem książek związanych z historią naszego regionu. Na swoim koncie ma trzy wcześniejsze publikacje przygotowane przez Marcina Wrzeciono: „Topografia historyczna Brzegu: od lokacji do połowy XIX w.” (2016), „Diariusz miasta Brzegu 1565-1811. Wydarzenia z życia miasta i jego mieszkańców” (2017) i „Urbarz Miasta Brzegu” (2019), a także książkę autorstwa wieloletniego dyrektora WBP w Opolu Romana Sękowskiego „Szlachta Księstwa Brzeskiego”.

Pamiętam, jak kilka dobrych lat temu zainteresowały mnie posty publikowane w mediach społecznościowych przez osobę posługującą się nickiem Dziedzic Pruski – mówi Walerian Twardzik. Któregoś dnia mój kolega Mirek Czoppa powiedział mi, że jest nią Marcin Wrzeciono i tak się szczęśliwie składa, że lada dzień będzie go można złapać w Muzeum Piastów Śląskich na spotkaniu autorskim z historykiem Bogusławem Szybkowskim. Tam właśnie zaczęła się nasza znajomość. Szybko okazało się, że mamy wspólne zainteresowania i podobne poglądy na wiele spraw.

Aby móc publikować książki potrzebne było wydawnictwo. W tym właśnie celu powstała Fundacja Pamięci Historycznej Ziemi Brzeskiej. Do zespołu składającego się z Marcina Wrzeciono i Waleriana Twardzika dołączył jeszcze Krystian Ławreniuk, który odpowiada za kwestie techniczne i przygotowanie publikacji do druku. Okładki do wszystkich książek przygotował z kolei Tomasz Fronckiewicz.

Moją ambicją było wydawanie rzeczy niszowych, dotyczących spraw, które nigdy wcześniej nie były przez nikogo poruszane – mówi Walerian Twardzik. To nie są książki do poduszki. Raczej pozycje dla miłośników lokalnej historii, znawców tematu i pasjonatów. Staraliśmy się jednak, aby były one napisane przystępnym językiem, dzięki temu mogą z nich korzystać nawet osoby, które dopiero zaczynają zagłębiać się w historię naszego regionu.

Historia jest nauką o tym, co zdarzyło się w przeszłości, ale do jej zadań należy również interpretowanie tych wydarzeń – mówi Marcin Wrzeciono. Zdarzało się, że mieliśmy z Panem Walerianem różne zdania na jakiś temat, ale dotyczyło to raczej szczegółów niż kwestii istotnych. Takie dyskusje, wymiana argumentów i spostrzeżeń, są zresztą bardzo potrzebne. Najważniejsze jest jednak to, że jesteśmy zgodni co do kwestii najważniejszej. To, co robimy, powinno być wolne od ideologii.

Książki wydane przez Fundację Pamięci Historycznej Ziemi Brzeskiej to prawdziwa skarbnica wiedzy na temat historii Brzegu i całego regionu. Niekiedy, jak w przypadku Urbarza, może się wydawać, że są one przeznaczone tylko dla osób już doskonale obeznanych z tematem. Urbarz pełen jest bowiem rozmaitych tabel zestawiających przychody i wydatki miasta. Wystarczy jednak na chwilę zagłębić się w tych danych, żeby zobaczyć, że jak w soczewce, ogniskuje się w nich ogromna ilość wiedzy na temat tego, jak wyglądało życie mieszkańców przed wiekami.

„Historia twierdzy Brzeg” trafiła już do sprzedaży. Można ją dostać w brzeskiej księgarni Sowa, a wkrótce będzie również dostępna w kasie Muzeum Piastów Śląskich oraz księgarniach internetowych. Jest to pozycja obowiązkowa dla każdego, kto pasjonuje się historią i dziejami Brzegu. Zachęcamy zatem wszystkich do zakupu.

Marcin Wrzeciono już rozpoczął pracę nad kolejną publikacją, a Walerian Twardzik zapowiada, że Fundacja dopiero rozwija skrzydła. Można zatem spokojnie czekać na kolejne książki, czytając w tym czasie pięć dotychczasowych pozycji pełnych niesamowitych historii sprzed wieków.